“Su milyonlarca insan için hayattır”

TRT Su Savaşları Belgeseli’nin dördüncü bölümünde çekim ekibi su savaşçısı Hayri Dağlı’nın dönüşümü başlatıp akıllı köye çevirdiği Mgonjoni köyüne konuk oluyor. Bu vesileyle iham veren hayat hikayesi aktarılan Hayri Dağlı: “Su milyonlarca insan için sağlıktır, gıdadır, eğitimdir. Su sadece su değildir aslında” sözleriyle özetliyor suyun önemini. Afrika’da su kuyusu açtırmak da aslında her şeyin başlangıcı deyim yerindeyse kıvılcımı oluyor.

TRT Su Savaşları Belgeseli’nin dördüncü bölümü, Mgonjoni köyünde yaşayan 24 yaşındaki Kombu’nun hayat hikayesiyle başlıyor. Mgonjoni köyünde ailesiyle yaşayan Kombu, geçimini tarımla sağlıyor. Her gün pazara gidip yetiştirdiği muzları balıkla takas ediyor.

TRT Su Savaşları Belgeseli çekim ekibi köye giderken, Hakan Girginer ilk defa akıllı köye gidiyor olmanın önemine değiniyor ve köyün yapısını çok merak ettiğini söylüyor. Afrika’da su, tarım, enerji ve eğitim alanlarında kendi kendine yeten akıllı köyler tasarlayan Hayri Dağlı, yıllardır bölgede milyonlarca insanın hayatına etki ediyor. Ancak bazen küçük bir aksama önemli olabiliyor. Köydeki su pompasında oluşan arıza, evlere temiz su ulaşmasını engelliyor.

TRT Su Savaşları Belgeseli ekibi de işte bunun için yardıma koşuyor. Ekip, öncelikle keson bir su kuyusu bulup su numunesi alıyor ve onu analiz ediyor. Tabii analiz sonucunda amonyak ve dolayısıyla bakteri ve parazitler tespit ediliyor. Şimdi çözüm zamanı…

Ekip köye ilk geldiğinde Hayri’yi çocuklara eğitim verirken buluyor. Selamlaşmanın ardından köyü gezdiriyor Hayri ve sonrasında sohbet başlıyor. “Çocukluk hayalim Afrika’da olmaktı. Dört yıl olmuş, buralardayız. İlk Kilimanjaro dağına tırmanışla başladı benim Afrika deneyimim. Sekiz günlük tırmanışın sonunda köylerde dolaşmaya başladım. Bu köylerdeki yolculuklarım, o insanların sıcak yaklaşımları ve paylaşım ruhları beni derinden etkiledi. Ve bu hissiyat beni döndükten sonra buraya çekti. İşimden istifa ettim, evimi ihtiyacı olanlara verdim, kredi kartlarımı kapattım ve dönmemek üzere buraya geldim. Bu köyde biz proje yapana kadar su, elektrik, yol, klinik hiçbir şey yoktu. O günlerden bugünlere geldik” sözleriyle anlatıyor Hayri hikayesini.

Akıllı köy, Afrika’da suya, gıdaya, enerjiye ulaşamayan milyonlarca insanın sorununu bütüncül bir yöntemle çözmeyi hedefleyen bir model. Suyu, gıdayı ve enerjiyi bir arada çözerek o köyde kalıcı bir dönüşüm yaratmayı hedefliyor. Mgonjoni akıllı köyünde 10 çeşmeden biri çalışmıyor. 80 metrelik sondaj kuyusu arızası köylülerin eski kuyudan su içmelerine sebep oluyor. İncelemeler sonucunda pomba sistemindeki arızanın kuraklığa bağlı olarak su seviyesinin alçalıp yükselmesine bağlı olduğu ortaya çıkıyor. Şimdi gerekli ekipmanı köyün merkezinden alma zamanı.

Hayri, ekibe güneş panellerini gösterirken anlatmaya devam ediyor: “Şu güneş paneli evlere 13 saat enerji sağlıyor. Bu sayede çocuklar akşam ders çalışabiliyorlar. Mum yakmak zorunda kalmıyorlar, muma verecekleri parayı kumbaraya atıyorlar. O biriken parayla da köye kütüphane kuruyoruz. Kadınlar ve çocuklar her gün 4-6 km arasında çıplak ayakla su taşımak zorundalar. Ve bu su çoğu zaman temiz su bile değil. Aslında bu 4-6 km arasında geçen, eğitimden alınan zaman. Annelerin çocuklara ayıracağı zamandan alınan zaman. Bu aslında fakirlik, aşırı yoksulluk döngüsünü devam ettiren zaman. Bu yolculukta kadınlar ve çocuklar kimi zaman tecavüze uğrayabiliyor kimi zaman yabani hayvanların saldırısına uğrayabiliyor. Kimi zaman bu yolculukta hamile kadınlar çocuklarını kaybedebiliyorlar. Aslında belki de bu yolculuk yeryüzündeki en acılı, en hüzünlü yolculuk…”

Pompa sisteminin arızası hummalı bir çalışmanın ardından çözülüyor. Köyün merkezinde toplanan çocuklar çeşmeden su gelmesini bekliyor ve su geldiği anda köyde adeta bir festival havası yaşanıyor. Su Savaşları belgeselinin dördüncü bölümü Mgonjoni köyünden Kombu’nun şu sözleriyle bitiyor: “Köyümüzün artık 10 farklı noktasında gece-gündüz temiz su akan çeşmelerimiz var. Tarlalarımızda her ay verimli, doğa dostu yapabiliyoruz. Bu bizim için temiz bile olmayan suya yaptığımız yolculukların yerini okulun alması demek. Kirli sudan dolayı hasta olmamak demek. Gece yatağa aç girmemek ve hayal kurabilmek demek…”